Jak wyegzekwować spłatę należności, gdy dłużnik okazał się niewypłacalny? Skarga pauliańska może pomóc, w przypadku fikcyjnego wyzbycia się lub sprzedaży majątku przez dłużnika. Sprawdź, na czym polega!

Skarga pauliańska – sposób na zatwardziałego dłużnika

Zatwardziali dłużnicy zrobią wszystko, by uniknąć spłaty należności – nawet w sytuacji, gdy przyjdzie im  się pozbyć  całego majątku. Nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że celowe działanie na szkodę wierzyciela może rodzić skutki prawne.  Fikcyjne przepisanie majątku lub sprzedaż nieruchomości mogą jednak zostać podważone w sądzie. Wszystko za sprawą skargi paulińskiej – narzędzia wywodzącego się już z prawa rzymskiego (actio Pauliana).    

„W prawie rzymskim istniała skarga (actio Pauliana), której zadaniem było unieważnienie czynności prawnych zdziałanych przez dłużnika w celu umniejszenia jego majtku i tym samym uniemożliwienie zaspokojenia wierzyciela w drodze egzekucji majątkowej. Instytucję też stosowano tylko wobec osób, które odniosły korzyści z dokonanych przez dłużnika nieuczciwych rozporządzeń majątkiem.”

Zbigniew Szczurek, Prawo cywilne dla studentów administracji, s. 342

Czytaj więcej: Dłużnicy: co powinniśmy o nich wiedzieć? Jak sobie radzić?

Skarga pauliańska: Co to jest?  Kiedy ma zastosowanie?

W najbardziej ogólnym ujęciu skarga paulińska jest praktycznym narzędziem o charakterze prawnym, służącym zabezpieczeniu interesów wierzyciela. Ma ona zastosowanie w sytuacji, gdy dłużnik świadomie dopuszcza się działań z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela. Tego rodzaju działania zwykle dotyczączynności prawnych skutkujących korzyściami majątkowymi dla  osób trzecich (np. sprzedaż majątku, przeniesienie prawa własności). Skarga paulińska umożliwia ich zaskarżenie w celu uznania ich za czynności bezskuteczne (ale nie nieważne).

Skarga pauliańska: brzmi zawile? Wyjaśnijmy to na przykładzie!

Pożyczenie dużych pieniędzy zwykłe wymaga jakiegoś zabezpieczenia. Zdecydowanie łatwiej jest nam pożyczyć komuś 200 000 zł, w sytuacji gdy wiemy, że nasz pożyczkobiorca jest  właścicielem samochodu i nieruchomości wartych przykładowo 500 000 zł. Jasnym jest, że odpowiada on za zobowiązanie całym swoim majątkiem (nie tylko teraźniejszym, ale i przyszłym). W przypadku nieoczekiwanego wystąpienia zdarzeń losowych lub utraty pracy zawsze będzie mógł przecież sprzedać majątek i w ten sposób spłacić dług. Przynajmniej teoretycznie.

A co jeśli dłużnik odmówi dobrowolnej sprzedaży majątku? Wtedy wierzyciel skieruje sprawę do sądu i zażąda egzekucji komorniczej. Z pomocą sądu  – prędzej, czy później – odzyska należne mu pieniądze. Zasadniczy problem pojawi się w sytuacji, gdy przezorny dłużnik w porę sprzeda samochód i przeniesie prawa własności mieszkania na kogoś z rodziny. Dzięki skardze paulińskiej sąd może uznać obie te czynności za nieważne, a komornik może zlicytować cały majątek.

Skarga paulińska – podstawa prawna

W polskim systemie prawnym kwestie dochodzenia roszczeń w oparciu o skargę paulińską regulowanie są przez Kodeks Cywilny (art. 527-534).

Jakie warunki należy spełnić, by skarga pauliańska była możliwa?  

Warto pamiętać o tym, że nie każda umowa między dłużnikiem, a osobą trzecią daje podstawy do tego, by zaatakować ją skargą paulińską. By móc skorzystać z tego rozwiązania, konieczne jest spełnienie kilku warunków wynikających z jej podstawy prawnej.

Jakie przesłanki powinny być spełnione, by odzyskanie długu na podstawie skargi było możliwe?

• konkretna czynność prawna skutkowała pokrzywdzeniem wierzyciela (w jej następstwie dłużnik stał się niewypłacalny, albo skala jego niewypłacalności uległa zwiększeniu),
• dłużnik miał świadomość, że działanie będzie miało charakter krzywdzący wierzyciela,
•  osoba trzecia (osoba obdarowana majątkiem lub nabywca mienia), w skutek danej czynności uzyskała korzyść majątkową,
•  osoba, z którą zawarta została umowa wiedziała lub przy zachowaniu należytej świadomości mogła się dowiedzieć, że działanie może mieć na celu krzywdę wierzyciela lub, że dłużnik ma tego świadomość.

Czytaj więcej: Windykacja należności

Gdzie złożyć skargę pauliańską?

Roszczenie paulińskie jest rodzajem powództwa, co oznacza, że stanowi czynność procesową. W praktyce wymaga skierowania postępowania windykacyjnego na drogę sądową. Skorzystanie z tej instytucji w pierwszej kolejności będzie wymagało ustalenia sądu właściwego do rozpoznania sprawy. W tym przypadku jurysdykcja sądu będzie wyznaczona według miejsca zamieszkania (lub siedziby) pozwanego.

Skarga pauliańska: kto jest pozwanym?

Mimo, że podstawowym założeniem skargi paulińskiej jest ochrona wierzyciela przed nielojalnym zachowaniem dłużnika pozwanym w sprawie wcale nie jest dłużnik. Pozew wniesiony przez wierzyciela jest bowiem skierowany przeciwko osobie trzeciej, która odniosła korzyść majątkową z tytułu pokrzywdzenia wierzyciela.

Skarga paulińska: wzór

Zastanawiasz się co powinien zawierać pozew skierowany przeciwko osobie trzeciej? Oto elementy, o które powinien zawierać wzór skargi pauliańskiej:

• określenie stron procesu wraz z ich danymi adresowymi: powoda, którym jest wierzyciel oraz pozwanego, którym jest osoba trzecia,
• wartość przedmiotu sporu (tzw. wps),
• opis żądania (np. uznanie danej czynności za bezskuteczną, przedstawienia przez pozwanego umowy darowizny- lub innej, przedstawienia przez komornika akt komorniczych etc.)
• uzasadnienie wraz z opisem warunków koniecznych do uznania ważności skargi paulińskiej,
•  zestaw dowodów (np. umowy, dokumenty potwierdzające powiązania rodzinne między dłużnikiem, a osobą trzecią).     

Ile kosztuje skarga pauliańska (opłata)?

Zgodnie z artykułem art. 126¹ § 1 k.p.c. oznaczenie wartości przedmiotu sporu jest konieczne. Najczęściej wyznaczona jest ona przez wartość wierzytelności (wraz z zaległymi należnościami ubocznymi) przysługującej wierzycielowi. Warto pamiętać o tym, że od tej kwoty uzależniona będzie opłata od pozwu, która stanowi 5% jej wartości.  

Skarga paulińska a darowizna

Co w sytuacji, gdy niewypłacalność dłużnika ma charakter pozorny?  Z doświadczenia wiemy, że formalne wyzbywanie się majątku w drodze darowizny nie należy do rzadkości. „Przepisywanie” cennych przedmiotów, nieruchomości lub innych praw majątkowych na członków rodziny (żonę, dzieci, rodzeństwo)  wydaje się  powszechnie znaną praktyką. Nic więc dziwnego, że wiele osób z niej korzysta.

Wierzyciel dochodzący należności od dłużnika powinien wiedzieć, że zwycięstwo w sądzie będzie bardziej prawdopodobne w sytuacji,  gdy przeniesienie praw do majątku przybrało postać darowizny. W tego typu sytuacjach osoba obdarowana z reguły zdaje sobie sprawę z trudnej sytuacji finansowej, w jakiej znalazł się  darczyńca. Zaskarżenie tego typu umowy jest więc łatwiejsze. Zwłaszcza, że zgodnie z art. 528 Kodeksu Cywilnego nie ma konieczności udowadniania, że osoba trzecia faktycznie miała tego świadomość. Domniemuje się, że to dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.    

Warto wiedzieć

Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.”

Art. 528. KC

Umowę sprzedaży trudniej zaskarżysz

A co w przypadku, gdy pozbycie się majątku nastąpiło w drodze podpisania umowy sprzedaży? W tym przypadku sprawa jest trudniejsza. Warto mieć świadomość tego, że skargą pauliańską można zaskarżyć nawet umowy zawarte między dłużnikiem, a kompletnie mu obcymi osobami. Udowodnienie jednak, że osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli ostatecznie może okazać się trudne.   

Kiedy skarga paulińska nie działa?

Z artykułu 534 wynika, że:

„Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności.”

Pozew ze stosownym wyjaśnieniem, należy zatem złożyć w sądzie zanim upłynie ten czas.

Co warto wiedzieć?
Ramy czasowe odnoszą się do nadania sprawie oficjalnego biegu, a nie do rozstrzygnięcia sprawy przed sądem.

Podsumowanie

Skarga paulińska to jeden z rodzajów powództwa, którego przedmiotem jest żądanie uznania przez sąd konkretnej czynności prawnej za bezskuteczną. Ma ona na celu zabezpieczenie interesów wierzyciela, którego sytuacja pogorszyła się wskutek tej czynności (np. dłużnik w jej wyniku stał się niewypłacalny). Pozwala zminimalizować ryzyko bezkarnego przepisywania majątku dłużnika np. na członków rodziny w celu jego ochrony przed egzekucją komorniczą.

Dochodzenie roszczeń za sprawą skargi paulińskiej wymaga skierowania sprawy na drogę sądową. Wymagane jest również spełnienie konkretnych przesłanek wynikających z jej podstawy prawnej (zwłaszcza działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli).